Pek çoğunuz mobbing kelimesini daha önce duymuş, mobbinge maruz kalan biri ile konuşmuş ve hatta direk olarak mobbinge uğramış olabilirsiniz. İş yaşamının en büyük stresörlerinden biri olan mobbing, maruz kalan kişinin hayatına çeşitli olumsuz sonuçlar ile yansımaktadır. Kişi yaşadığı durum nedeniyle hem ruhsal hem sosyal hem de maddi anlamda ciddi kayıplar verebilmektedir.
Kelime anlamıyla mobbing; psikolojik şiddet, baskı, kuşatma, taciz, rahatsız etme veya sıkıntı verme anlamına gelmektedir. Dünya Sağlık Örgütü’ne (WHO) göre mobbing; kişi ya da gruplara karşı güç kullanarak, onların fiziksel, ruhsal, ahlaki ve sosyal gelişimlerine zarar veren tutum ve davranışlardır. Mobbing davranışında genellikle tek bir kişi hedef haline gelir ve bu hedef kişi bir ya da birden fazla çalışma arkadaşı tarafından kendisine rahatsızlık verecek davranışların odağı haline gelir. Kişi iş yerinde küçük düşürülme, utandırılma, dışlanma, kendisini ruhsal ve fiziksel anlamda kötü hissettirme, iş yerinde kendisini ilgilendiren konularda eksik bilgilendirilme ya da hiç bilgilendirilmeme gibi davranışlara maruz kalır.
Her birey zaman zaman iş yerinde gerginlikler yaşayabilir. Üstleriyle girilen çatışmalar, haksız davranışlar, çalışma arkadaşlarıyla sorunlar, iş hayatında görülebilecek durumlardır. Ancak iş yerinde maruz kalınan her davranış mobbing içerisinde yer almamaktadır. Yaşanan durumun mobbing çerçevesi içinde ele alınması için çeşitli koşullar göz önünde bulundurulur. Kişiyi hedef alan olumsuz davranış, sıklıkla tekrarlanıyorsa ve sistematik bir şekilde uzun süredir devam ediyorsa (örneğin haftada en az iki kez altı aydır devam ediyorsa) mobbing söz konusu olabilir. Burada bahsedilen olumsuz davranıştan kasıt, kişinin iş motivasyonunu ve/veya konsantrasyonunu olumsuz yönde etkileyen, psikolojik bir çöküntüye sebebiyet veren düşmanca ve etik ilkelerden uzak tutumlardır. Mobbing kişinin iletişimine, sosyal ilişkilerine, kişisel imajına, mesleki kariyerine ve sağlığına yönelik olmak üzere çeşitli ‘saldırı’ boyutlarında olabilir. Bunlara daha yakından bakacak olursak:
İletişime yönelik saldırılar : Kişinin çevresiyle iletişimini sınırlamaya yönelik davranışlardır. Örneğin; sürekli sözünün kesilmesi, yüksek sesle azarlanması, karar süreçlerinin dışında tutulması, sözel saldırı ve tehdit alması.
Sosyal ilişkilere yönelik saldırılar : Kişinin sosyal ilişkilerinin sınırlandıran davranışlardır. Örneğin; iş arkadaşlarının veya amirlerinin mağdurla konuşmaması, yokmuş gibi davranmaları, odasının diğerlerinden izole bir yere taşınması.
Kişisel imajına yönelik saldırılar : Kişinin imajını ve benliğinin zedelemeye yönelik davranışlardır. Örneğin; mağdurun hakkında söylentiler yayılması, bir özrüyle alay edilmesi, konuşmasıyla, yürüyüşüyle, etnik kökeniyle ilgili alaycı espriler yapılması, isim takılması.
Mesleki kariyerine yönelik saldırılar : Kişinin kariyerine zarar verici davranışlardır. Örneğin: mağdura ya hiç iş verilmemesi ya da kapasitesinin altında veya çok anlamsız işlerin verilmesi.
Sağlığına yönelik saldırılar : Kişinin sağlığına ve beden bütünlüğüne zarar verici davranışlardır. Örneğin: mağdurun, tehlikeli, ağır ve zor işler yapmaya zorlanması, şiddet hatta doğrudan cinsel taciz uygulanması.
Mobbingi Ortaya Çıkaran Unsurlar Nelerdir?
Kişisel Nedenler: Bu noktada iki taraf içinde çeşitli kişilik özelliklerinden söz edilebilir. Öncelikle mobbingi uygulayan kişinin özellikleri genellikle kıskanç, kontrolcü, nevrotik, kötü niyetli vb. olabilmektedir. Maruz kalanlar ise genellikle iletişimi güçlü, başarılı, işlerini benimseyerek yapan, meslek etiği ilke ve kurallarına uyan kişilerdir.
Kurumsal Nedenler: Kurumsal kültürün oluşmaması
, hiyerarşik yapının kötüye kullanımı, rekabetçi çalışma ortamı, kurum yöneticilerinin yetersizliği gibi durumlar, kimi zaman mobbinge zemin oluşturabilir ya da sürdürülmesine katkı sağlayabilir.
Sosyal Nedenler: Güç sahibi kişilerin haklı olarak görülmesi, işbirliği ile çalışılmaması gibi çeşitli sosyal sebepler.
İş Yerinin Fiziksel Koşulları: Bu durum mobbinge doğrudan etki etmese de tetikleyici bir unsur olarak görülebilir.
Mobbingin Olası Sonuçları Nelerdir?
Mobbinge maruz kalan bireylerde çeşitli ruhsal bozukluklar ortaya çıkabilir. Depresif belirtiler, anksiyete belirtileri, panik bozukluğu, yaygın anksiyete bozukluğu, somatoform bozukluklar ve psikosomatik hastalıklar maruz kalınan davranışın süresi ve şiddeti ile ilişkili olarak kişide görülebilecek ruhsal rahatsızlıklardır. Bununla beraber kişi bir teselli arayışı olarak madde ve alkol kullanımına yönelebilir ve bunun sonucunda madde kullanım bozuklukları gelişebilir. Ayrıca yaşanan psikolojik yıkımla ilişkili olarak kişide öfke, stres, karamsarlık, uyku düzeninde bozulma, nefes almada güçlük, çarpıntı, çeşitli deri hastalıkları, ağrılar, kiloda değişim ve mide rahatsızlıkları gibi hem davranışsal hem de fiziksel belirtiler görülebilmektedir. Tüm bunlara ek olarak kişinin sosyal ilişkileri bozulabilir ve aile yaşantısı zarar görebilir. Mesleki açıdan yetersizleşebilir ve kimlik kaybı yaşayabilir.
Mobbingi Önlemek İçin Neler Yapılabilir?
Öncelikle sorunun varlığı kabul edilmeli ve sorunla yüzleşilmelidir. Kurum yöneticilerinin çatışmaların farkında olması ve tutarlı, etik, adil bir tutum sergilemesi önemlidir. Çalışanların görev tanımları ve sorumlulukları açık ve net olmalıdır. Çalışma ortamı zarar verici uyaranlardan arındırılıp sağlıklı bir hale getirilmelidir. Düzenlemeler esnasında çalışanlardan fikir alınması faydalıdır. Kişilerin kendilerini rahatça ifade edebileceği, fikirlerini paylaşabileceği bir çalışma ortamı oluşturulmalıdır. Çalışanların ruh sağlığını korumak adına bilgilendirme, eğitim ve danışmanlık çalışmaları yapılabilir. Ayrıca iş yerlerinde mobbinge maruz kalındığında başvurulabilecek bir sistem oluşturulması, düzenin sağlanmasına katkıda bulunurken maruz kalan birey içinde böylelikle koruyucu bir ortam yaratılmış olur. Son olarak; iş yerlerinin yasal eksikliklerini gidermesi ve iş hukukuna uygun davranması gerekmektedir.
Klinik Psk. Özge Zelal Yıldız