Tanım itibariyle bağımlılık kişinin kendisine haz veren bir davranışı ortaya çıkan olumsuz sonuçlara rağmen durdurmakta güçlük çekerek sürdürmeye devam etmesidir. Yani bir kişi kendisini tatmin eden ve belki de yaşadığı içsel huzursuzluklardan, çeşitli problemlerden kaçınmasına yardım eden bir davranışı ona pek çok açıdan zarar verdiği halde sürekli tekrarlamaya devam eder ve bu konuda kontrolünü kaybederse bağımlılıktan söz edebiliriz. Bağımlılığı madde ve madde dışı olarak iki ayrı kategoride sınıflandırabiliriz. Alkol, tütün, uyuşturucular, kafein maddeye bağlı gelişen bağımlılıklarken kumar
, alışveriş, seks, yeme madde dışı yani davranışsal bağımlılıklardır.
Bağımlılık Nasıl Başlar ve Gelişir?
Madde kullanımına ilk başlangıç genellikle merak ve deneme ile olur. Bir kereden bir şey olmaz düşüncesi ile başlanan kulanım sonrası kişi ufak dozlarla da olsa kullanıma devam eder ve istediği zaman kullanımı durdurabileceğini düşünür. Ancak maalesef ki bu düşünce genellikle büyük bir yanılgıdır. Bağımlılıkta kullanılan savunma mekanizması inkardır. Kişi bağımlılığın kendisine verdiği zararları görmez, akla uygun hale getirmeye çalışır. Zamanla durum kontrolden çıkar ve kişi madde kullanımı gitgide arttırmaya başlar. Bağımlılığa yol açan madde ya da davranışın önüne geçilmek istenmesine rağmen başarılı olunamaz. Hatta bir süre sonra kişi maddeye tolerans geliştirir ve ilk zamanlarda yaşadığı tatmini yakalamak için kullanılan madde miktarını arttırır. Sonuç olarak kişi fiziksel, psikolojik ve sosyal olarak zarar görmeye başlar.
Kişi de bağımlılık gelişme riski kullanılan maddeye ve kullanan kişinin bedensel ve ruhsal yapısına göre değişiklik gösterir. Ancak her bireyin risk grubunda olduğu göz ardı edilmemelidir.
Bağımlılık Belirtileri Nelerdir?
Kişi maddeyi kullanmaya ya da belirli bir davranışı yapmaya yönelik yoğun istek duyar ve kendini kontrol etmekte zorlanır. Bu kullanım ya da davranış gerçekleşmediğinde gerginlik hisseder. Madde kullanımı ya da davranışın gerçekleştirilmesi sonrasında kişi rahatlama yaşar. Bağımlılık ile meşgul olmakta sosyal ilişkileri ve iş/okul yaşantısı zarar görmeye başlar. Kendini kontrol çabaları genellikle yetersiz kalır. Kişi bağımlılığı azaltmak veya tamamen bırakmak istese de başarılı olamaz. Maddeye bağlı bağımlılıklarda tolerans gelişmesiyle kullanılan doz yetersiz kalır ve kişi git gide dozu arttırmaya ya da başka bir madde kullanmaya yönelir. Sonuç olarak da kişi sürekli bir kısır döngü içine girer.
Bağımlılık Bir Hastalık Mıdır?
Evet, bağımlılık ciddi bir hastalıktır. Bu noktada bağımlı kişinin hastalığı kabul etmesi önemlidir. Kişinin hastalığın bilincinde olması ve tedaviye uyumunu arttırarak tedaviden fayda görmelerine yardımcı olur. Bağımlılık tedavisi için psikiyatriste ya da bu alanda uzman bir psikoloğa başvurabilirsiniz.
Klinik Psk. Özge Zelal Yıldız