Teknoloji artık hayatın kaçınılmaz bir parçası desek yanlış olmaz. Üstelik doğru kullanım ile hayatı çokça kolaylaştırmakta. Pek çoğumuz için televizyon ile başlayan ekran kullanımı, akılı telefonlar ve tabletler ile devam etti. Netflix ve benzeri çevrimiçi yayın platformları
, akıllı telefonlar aracılığıyla eriştiğimiz Candy Chrus gibi oyunlar, Youtube’dan izlenen videolar, Whatsapp, Instagram, Facebook gibi sosyal medya uygulamaları hayatlarımızın bir parçası haline geldi. Hemen hemen hepimiz hayatımızın bir döneminde popüler bir online oyunu oynamışızdır ya da komik bir videoyu sevdiklerimiz ile paylaşmışızdır. Hatta belki de sosyal medya hesaplarımıza bakarken zamanın nasıl geçtiğini farketmemişizdir. Yetişkinler olarak teknoloji ile bu kadar iç içe yaşarken, teknoloji çağında doğan ve büyüyen çocukların ekran kullanım şekilleri konusunda şikayetçi olmayı da ihmal etmiyoruz. Aslında şikayetlerimizin haklı pek çok yanı olsa da problemin çözümü şikayet etmekten değil, sağlıklı ekran kullanımı konusunda önce kendimizi, sonra da çocuklarımızı eğitmekten geçiyor.
Kendinizi bir çocuk olarak düşünün, ebeveynleriniz size bir konuda kısıtlama getirirken kendi ısrarla bu davranışı sürdürse ne hissederdiniz ve ne yapardınız? Pek çoğumuz telefonlarımızı bir dakika bile yanımızdan ayırmıyoruz. Bazen televizyonda bir şeyler izlerken çocukların söyledikleri şeyleri geçiştiriyoruz. Ve sonra çocuğa dönüp telefonla oynamamasını, televizyonu izlememesini söylüyoruz. Çocuklar ebeveynlerinin söylediklerinden çok duygu ve davranışlarını ciddiye alırlar. Çocuğunuz için her zaman örnek alınan kişi olduğunuzu unutmayın ve öncelikle kendi ekran kullanımınızı düzenleyin.
Ekranı kendinize bir yardımcı gibi görmeyin. Çoğu ebeveyn çocuğu oyalamak için akıllı telefon ve tabletlerden yardım alır. Özellikle, araba sürerken, çocuğa yemek yedirirken ya da kendisi başka bir işle meşgulken aileler doğrudan akıllı telefonlara sarılır. Bu durum çocuğun ekranla ilişkisini pekiştirir. Ekranı istediğiniz zaman kendi can yeleğiniz gibi kullanırken çocuğunuz talep etiğinde sınır koymaya çalışmanız sizce mümkün müdür?
Çocuğunuzun ekran kullanımı düzenlerken yaşını göz ardı etmeyin. Uzmanlar ekran kullanımında sıkça 3-6-9 ve 12 kuralının önermektedir. Peki, nedir bu kural? Özellikle 3 yaştan önce çocuğun hiçbir şekilde ekrana maruz kalmamasına özen gösterin. 6 yaşından önce video oyunları oynamalarının önüne geçin. İnternet pek çok bilgiyi barındırır ve güvenilir olmayabilir. 9 yaşından önce çocuğunuz bu bilgileri işlemeye hazır olmazlar. Dolayısıyla 9 yaşından önce yanında bir yetişkin olmadan internet kullanmasının önüne geçin. Son olarak 12 yaşından önce çocukların sosyal medya platformlarında yer almalarına ve kendilerine ait profil oluşturmalarına engel olun.
Çocukların saatlerini harcadıkları bilgisayar oyunlarının büyük bir kısmı beynin haz bölgesini uyarmaktadır. Renkler, ışıklar, sesler, oyun içerisinde yer alan ödüller ve cezalar, bunların hepsi yapımcılar tarafından bilinçli tasarlanmakta. Çocuklar ve özellikle ergenler ihtiyaç duydukları adrenalini, bir gruba ait olma gereksinimi, sosyalleşme imkanını ve kimlik arayışlarını bu oyunlar aracılığıyla karşılıyorlar. Dolayısıyla ekrandan uzaklaşmak istemiyorlar. Bu noktada durumdan şikayet ederek çocuğa yasaklar koymak bir çözüm olmaktan ziyade çocuk ve ebeveyn arasında bir çatışmayı körüklemektedir. Ebeveyn olarak yapmanız gereken şey ekran kullanımına sınır koyarken, çocuğunuzun ihtiyaçlarını karşılama konusunda ona yardımcı olmaktır. Çocuğunuza alternatifler sunun. İlgi duyduğu bir spor ya da sanat alanına yönlendirebilir, arkadaşlık ilişkilerini geliştirebilir, evde basit sorumlulukları paylaşarak ev içinde geçirdiği vakitte bilgisayara yönelmesini kısıtlayabilir, oyunu sanal dünyadan çok evin içine taşıyarak birlikte çeşitli oyunlar oynayabilir ve birlikte daha çok vakit geçirebilirsiniz. Çocukların ekran kullanımının önüne geçmeye çalışırken senin sağlığın için, senin geleceğin için vb. cümleler kullandığınızda bu onlar için soyut kalabilir. Çocuğunuza ekran kullanımının neden kısıtlı olması gerektiğini anlatırken daha basit açıklamalar ve örnekler seçin. Gerektiğinde çocuğun yaşına da uygun olarak sağlığa olan olumsuz etkilerinden bahsedin. Kendinizi çocuğun algısına uygun şekilde ifade edin.
Ekran kullanımı ve internet konusunda gerekli tedbirleri alın. Pek çok internet sağlayıcı çocuklara yönelik filtreler barındırmakta. Bunları kullanmanızda fayda var. Çocuğunuzu internet ve ekran kullanımı konusunda bilinçlendirin. Örneğin hiçbir kişisel bilgi vermemesi, yabancılarla arkadaşlık kurmaması vb. Çocuğunuzun ziyaret edebileceği sitelerle ve interneti nasıl kullanabilecekleri ile ilgili aile kuralları belirlemekten çekinmeyin. Ayrıca oyun oynayan çocuğu gürültü vb. nedenlerle yanınızdan uzaklaştırmayın. Ebeveynin fiziksel olarak varlığı kontrole yardımcı olacaktır.
Tahmin edersiniz ki ekran kullanımını birden azaltmaya çalışmak mümkün değildir. Bunun için gerçekçi bir yol izlemelisiniz. Çocuğunuzu anlamaya, onunla işbirliği içinde olmaya ve sınırları beraber oluşturmaya özen gösterin. Gerektiğinde konu ile ilgili bir uzmana danışmaktan çekinmeyin.
Klinik Psk. Özge Zelal Yıldız